ذهن‌آگاهی مانع ابتلا به افسردگی و اضطراب می‌شود

استاد گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان گفت: ذهن‌آگاهی یا بهشیاری به معنای بودن در زمان حال است و کسانی که مدام به گذشته فکر می‌کنند، یا نگران آینده هستند، مهارت ذهن‌آگاهی ندارند و دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.

مریم تفنگچی، استاد گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان و مؤسسه آموزش عالی هشت بهشت در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: منظور از ذهن‌‌آگاهی یا بهشیاری، بودن در زمان حال است، یعنی تمام حواس خود را در زمان حال حفظ کنیم، بدون اینکه راجع به  خود قضاوتی داشته باشیم. بسیاری از ما انسان‌ها علی‌رغم زندگی روزمره، در هشیاری کامل به سر نمی‌بریم و بعضاً می‌گوییم دچار آلزایمر شده‌ایم، وسایل‌مان را جا می‌گذاریم، مسیرمان را گم می‌کنیم یا اشتباه می‌رویم، یا مشغول انجام کاری هستیم و متوجه زنگ تلفن یا آمدن کسی نمی‌شویم. بسیاری از افرادی هم که دچار اضافه وزن هستند، می‌گویند وقتی عصبی می‌شوند، شروع به پرخوری می‌کنند. همه این موارد، نمونه‌هایی از ناهشیاری است و نشان می‌دهد که چقدر از بودن در لحظه دور شده‌ایم.
  وی افزود: وقتی در حال خوردن غذا هستیم، اگر تمام حواس ما در آن لحظه متوجه همین کار باشد که می‌خواهیم گرسنگی خود را برطرف کنیم و از غذای‌مان لذت ببریم، هم لذت نصیب‌مان می‌شود و هم میزانی از غذا را مصرف می‌کنیم که نیاز داریم، ولی اگر در زمان غذا خوردن مشغول افکار دیگری بوده و در هشیاری کامل نباشیم، اگرچه عملاً در حال خوردن غذا هستیم، ولی هدف از آن جست‌وجوی آرامش برای افکاری است که در ذهن داریم و ممکن است باعث پرخوری شود.

استاد مؤسسه آموزش عالی هشت بهشت تصریح کرد: ذهن‌آگاهی یعنی اینکه در هر لحظه متوجه کاری که در حال انجام دادن آن هستیم باشیم و نیز آگاهی از تمام حواسی که داریم. این انتظار وجود ندارد که افراد بگویند تمام محرک‌هایی را که از محیط دریافت می‌کنند، مورد پردازش قرار می‌دهند و آنها را درک می‌کنند. این کار غیرمعقول است. بسیاری از افراد می‌گویند خیلی درس می‌خوانند، ولی در حافظه‌شان نمی‌ماند و مثل این است که اصلاً درس نخوانده‌اند. دلیلش همان ناهشیار بودن و نداشتن ذهن‌آگاهی است، وقتی درس می‌خوانند، ذهن‌شان بر موضوع درس متمرکز نیست.

تفنگچی با بیان اینکه توجه و تمرکز، عنصر اصلی ذهن‌آگاهی هستند، گفت: ذهن به‌گونه‌ای است که هیچ‌گاه خاموشی ندارد و حتی در زمان خواب نیز فعال است، مهم اهمیت دادن یا ندادن به افکاری است که مدام به ذهن خطور می‌کند. وقتی مشغول انجام کاری هستیم، ممکن است صداهای مختلفی بشنویم، یا چیزهای مختلفی از کنار حواس ما رد شود و ذهن شروع به پردازش آنها کند، ولی در عین حال توجه ما بیشتر معطوف به همان کاری است که انجام می‌دهیم. این از ذهن‌آگاهی نشئت می‌گیرد. بسیاری از مشکلاتی که دچار آن هستیم، برای این است که در لحظه زندگی نمی‌کنیم.

وی بیان کرد: یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شود افراد به سمت اختلالات یا آسیب‌های روانی بروند، نداشتن ذهن‌آگاهی است.

وقتی افراد زیاد به گذشته فکر می‌کنند و از اکنون خود خبر ندارند، این موضوع آنها را به سمت غم، افسردگی و ملال خلق سوق می‌دهد. از طرف دیگر، کسانی که همیشه نگران آینده هستند، طبیعتاً در زمان حال زندگی نمی‌کنند و این دلواپسی، آنها را به فردی مضطرب تبدیل می‌کند. نه گذشته و نه آینده در اختیار ما نیست و باید برنامه‌هایی را که در زمان حال چیده‌ایم، پیش ببریم. سلامت روان ارتباط مستقیمی با سلامت جسمانی دارد. کسانی که به‌‌دلیل نداشتن ذهن‌آگاهی، مدام دنبال پیش‌بینی آینده هستند، دچار اضطراب می‌شوند و اضطراب تأثیر مستقیمی بر جسم دارد، از جمله بر دستگاه گوارش، سردردهای میگرنی، سردردهای تنشی و قلب و عروق اثرگذار است و مشکلات خواب را نیز باعث می‌شود.

استاد روانشناسی دانشگاه آزاد اصفهان با بیان اینکه مهارت ذهن‌آگاهی در آیین بودا ریشه دارد، افزود: اولین بار دانشمندی به نام جان کابات زین این مهارت را مطرح کرد. یکی از کارهایی که برای شروع تمرین ذهن‌آگاهی توصیه می‌شود، داشتن تمرکز و توجه بر روی حواس است، مثلاً طبق برنامه شروع به تمرکز روی خوردن می‌کنیم و تا زمانی که مشغول خوردن چیزی هستیم، آن را حس می‌کنیم، یا موقع خوردن غذا، به تک‌تک مزه‌هایی که در آن وجود دارد، توجه نشان می‌دهیم. بعد از آن به سراغ تمرین حس لامسه می‌رویم و هر کدام از حواس را یکی یکی تمرین می‌کنیم و به آنها توجه نشان می‌دهیم.

وی ادامه داد: ذهن‌آگاهی مهارتی است که با تمرین به‌دست می‌آید. برای مثال، فردی که دچار اضافه وزن است و با رژیم‌های مختلف نمی‌تواند لاغر شود، با مهارت ذهن‌آگاهی می‌تواند خود را در پروسه لاغری قرار دهد و از آن خارج نشود، یعنی حواسش باشد که چقدر و برای چه می‌خورد، آیا گرسنه بوده که شروع به خوردن کرده است و اگر گرسنه نبوده، دلیلی نداشته که بخواهد چیزی بخورد. همچنین ممکن است فردی وقتی با کسی دعوا می‌کند، تا چند روز احساس خوشی و آرامش نداشته باشد.

با مهارت ذهن‌آگاهی به او یاد می‌دهیم افکاری که به سراغش می‌آید، مربوط به گذشته است، نمی‌گوییم اصلاً به آنها فکر نکند، چون این کار امکان‌پذیر نیست، ولی از او می‌خواهیم که به آنها توجه نشان ندهد.